Dzień miłośników książek

Historia książek jest bardzo długa. Nie zawsze były one dostępne dla każdego. Dzisiaj jednak, mimo że mamy je na wyciągnięcie ręki, nie zawsze chętnie po nie sięgamy. Dzień Miłośników Książek przypadający w sierpniu ma nam przypominać, jak wielką rolę odegrały w historii ludzkości.

Jaka jest historia książek?

Książki są niemal tak stare jak samo pismo. Ich pojawienie się stanowi punkt przełomu pomiędzy prehistorią, gdy losy ludzkości były przekazywane jedynie ustnie, a historią, gdy były zapisywane dla przyszłych pokoleń. Pierwsze książki były spisywane na różnych materiałach takich jak tabliczki z gliny, na jedwabiu, papirusie wykonanym z trzciny jak i na pergaminie (skórach zwierzęcych) lub papierze (z kawałków szmat). Były oprawiane oraz zszywane na różne sposoby. Najstarszą książką jest sumeryjska opowieść o Gilgameszu, czyli starożytna epopeja, która została spisana na tabliczkach z gliny ponad 4000 lat temu. Do XV wieku, gdy pojawiły się w Europie książki drukowane tworzono je w kształcie zwojów lub kodeksów. Zwoje to arkusze papirusu, pergaminu albo papieru, które sklejane były ze sobą we wstęgę oraz zwijane. Kodeksy natomiast to ułożone jedne na drugim arkusze papirusu, pergaminu albo papieru połączone z jednej strony oraz oprawione w sztywne oprawy podobnie jak dzisiejsze książki, ale napisane ręcznie. Kodeksy mają ok. 3000 lat, a każdy egzemplarz zwoju lub kodeksu złożony był z manuskryptów pisanych ręcznie. Były to bardzo rzadkie oraz cenne obiekty, dlatego jedynie ludzie z najwyższych warstw społecznych mogli pozwolić sobie na posiadanie takich ksiąg. W księgach dokumentowano starożytne opowieści oraz traktaty teologiczne. Przepisywanie ksiąg ręcznie było mozolnym procesem, a wielu mnichów przez długi czas pracowało, aby stworzyć zachwycające dzieła.

Twierdzi się, że druk pojawił się ponad 1800 lat temu, natomiast w Chinach oraz Japonii były znane drewniane klocki do stemplowania religijnych obrazów na papierze, jedwabiu lub na ścianach. Chińczycy drukowali księgi np. „Diamentową sutrę” z 868 r., która jest najstarszym zachowanym egzemplarzem. Chińczycy również wynaleźli inny rodzaj ruchomej czcionki składając całe strony z gotowych już zbiorów liter. Jednak to w 1455 roku w Niemczech, gdy Johannes Gutenberg zastosował ruchome czcionki do wydrukowania Biblii, pojawiła się pierwsza w historii drukowana książka. Była ona luksusową pozycją, na którą nie każdy mógł sobie pozwolić. Z czasem jednak drukarze rozpoczęli tworzenie mniejszych i tańszych książek. W latach 90 XV wieku Manutius stworzył łatwą do czytania czcionkę – italikę, czyli kursywę. Zaledwie w ciągu 50 lat od powstania pierwszej Biblii Gutenberga pojawiło się łącznie 10 milionów drukowanych książek. Jednym ze skutków pojawienia się druku było także przyspieszenie rozwoju języków narodowych, takich jak angielski, francuski oraz niemiecki. Z kolei wiek XVIII był okresem gwałtownego wzrostu publikacji oraz rozwoju drukarstwa w Europie. Rocznie drukowano około 10 milionów książek, stały się one łatwiej dostępne, ceny były niższe, a w konsekwencji większa liczba osób uczyła się czytać. XX i XXI wiek to okres, gdy świat książki rozwinął się na szeroką skalę, a liczba egzemplarzy, które są drukowane na całym świecie sięga obecnie bilionów. Dzisiaj czytelnik ma olbrzymi wybór, książki są też tanie i dawno przestały być przedmiotem luksusowym. Dodatkowo pojawienie się elektronicznych wersji, czyli e-booków powoduje, że treść może być też dostępna w dowolnym miejscu na świecie. 

Ile czyta się książek w Polsce?

Według danych opublikowanych przez Bibliotekę Narodową jesienią 2022 roku przeczytanie co najmniej jednej książki zadeklarowało 34% badanych w wieku co najmniej 15 lat. Jest to taki sam wynik jak poprzedniego roku, nie uległa zmianie także liczba osób czytających 7 oraz więcej książek. Poza szczególnym rokiem 2020 poziom ten nie zmienił się znacząco od 2015 roku. Książki czytają przede wszystkim osoby, które są najlepiej wykształcone, a także nadal uczące się. W przypadku płci częściej książki czytają kobiety niż mężczyźni, a pod względem wieku najrzadziej czytają osoby znajdujące się w grupie wiekowej po 70 roku życia. Najwięcej czytelników jest w największych miastach, a najmniej na wsiach i w niewielkich miasteczkach. Wśród najbardziej popularnych źródeł czytanych książek na pierwszym miejscu znalazły się lektury zakupione, kolejno pozyskane jako prezenty oraz z prywatnych księgozbiorów. W 2022 roku najpopularniejsze w Polsce była beletrystyka, w tym literatura obyczajowa, romanse i kryminały. Najczęściej czytanym autorem był Remigiusz Mróz. Wśród osób badanych, które deklarowały przeczytanie książek w 2022 roku najwięcej wskazywało powieść kryminalną, detektywistyczną, sensacyjną albo thriller. 

Jakie książki są popularniejsze: tradycyjne czy e-booki?

Historia e-książek jesteś zdecydowanie starsza niż może nam się wydawać. Pierwsze maszyny do czytania pojawiły się już w 1930 roku. Przez lata zmieniła się technologia, a także ich postrzeganie. Od zagrożenia, że zastąpią one książki papierowe przeszliśmy do docenienia wygody ich czytania. E-book jest elektroniczną wersją książek tradycyjnych, która jest zapisana w formacie możliwym do odczytania na komputerze, telefonie lub specjalnym czytniku. Dostępnych jest wiele czytników, najpopularniejsze jednak są 6-calowe, które doskonale nadają się do czytania poezji oraz prozy. Większy komfort czytania dają 8-calowe, które są bardziej uniwersalne, natomiast do dokumentów, pdf i tekstów z dużą ilością grafiki najwygodniejsze będą czytniki 10-calowe. W przypadku książek elektronicznych ważna jest także regulacja barwy podświetlenia, pojemność i system operacyjny nośnika.

W 1930 roku pisarz Bob Brown wydał publikację, gdzie przewidział nadejście nowej ery maszyn, gdzie miały one zastąpić książki i być od nich doskonalsze. Przedstawił także swój pomysł na e-book i opisał maszynę, na której książki elektroniczne można czytać. Z kolei za prekursora współczesnych e-booków można uznać pewne projekty z lat 60, a wśród nich znajduje się projekt NLS (oN-Line System). FRESS wykorzystywany był do czytania prostych tekstów online. W 1997 roku firma E Ink Corporation stworzyła technologię, która pozwoliła cyfrowym ekranom na odbijanie światła tak jak papier. Pierwszym urządzeniem, który wykorzystywał tę technologie był Rocket eBook. Kolejna technologia była używana przez producentów do tworzenia książek w wersji elektronicznej. Wykorzystał to między innymi Amazon Kindle, który w 2007 roku stał się najpopularniejszym elektronicznym czytnikiem na świecie. Można się zastanawiać, która wersja książki jest bardziej ekologiczna: e-book czy tradycyjna. Może wydawać się, że bardziej ekologiczny będzie e-book, gdyż nie zużywa się do niego papieru, ale okazuje się, że duży wpływ na to, czy będzie ono przyjazny dla środowiska zależy od samego czytelnika. Trzeba pamiętać o tym, że książki tak samo jak papierowe należy kupować w legalnych księgarniach internetowych, a kradzieżą jest pobieranie plików pochodzących z serwerów torrentowych oraz dzielenie się nimi na grupach w serwisach społecznościowych. Są jednak miejsca, gdzie możemy znaleźć darmowe ebooki. Jest to na przykład Biblioteka Internetowa Wolne Lektury, Projekt Gutenberg, World Digital Library i serwis polona.pl.  

Dzień 9 sierpnia Dniem Miłośników Książek

Każdego roku dnia 9 sierpnia obchodzony jest Światowy Dzień Miłośników Książek. Jest to święto osób lubiących czytać.  Z tej okazji prezentujemy kilka ciekawostek:

• nie jest znany pomysłodawca Światowego Dnia Miłośników Książek, nieznana jest także dokładna data, od której obchodzone jest to święto. Według danych zgromadzonych w Google Trends „narodowy dzień miłośników książek” zaczęto obchodzić w 2007 roku, a „dzień miłośników książek” w roku 2004, jednak w listopadzie, a nie, jak teraz, w sierpniu. Natomiast od 2012 roku święto obchodzi się oficjalnie od 9 sierpnia.
• Dawniej książki bywały przywiązywane do półek. W średniowieczu, aby zapobiec kradzieży cennych tomów, przykuwano wszystkie egzemplarze łańcuchami do pulpitów.
• Wśród najlepiej sprzedawane książki w historii na najwyższych miejscu znajdują się „Hobbit, czyli tam i z powrotem” J.R.R. Tolkiena, „Harry Potter i kamień filozoficzny” J.K. Rowling, „Mały książę” Antoine de Saint-Exupéry’ego, „Sen czerwonego pawilonu” (znany też jako „Opowieść kamienia”) – XVIII-wieczna powieść chińskiego autora Cao Xueqina, oraz „I nie było już nikogo” Agathy Christie.
• W 2014 roku naukowcy na Uniwersytecie Harvarda stwierdzili, że są w 99,9 procentach pewni, że jedna z tamtejszych książek została oprawiona w skórę człowieka. Utwór ten ma tytuł „Przeznaczenie duszy” i pochodzi z 1880 r., a autorem jest francuski pisarz Arsen Houssaye. Egzemplarz ten już od samego początku zwrócił uwagę pracowników. Była w nim umieszczona notka o tym, że okładkę wykonano z ludzkiej skóry, a sprawcą tej niespotykanej oprawy miał być przyjaciel autora dr Ludovic Bouland. Uważał on, że dla tak wyjątkowej książki potrzebna jest specjalna okładka. Prawdopodobnie oprawiona skóra pochodziła z ciała zmarłej na zawał kobiety, która cierpiała na choroby psychiczne.