3 maja – Święto Narodowe Trzeciego Maja

W tym roku przypada 231. rocznica uchwalenia Konstytucji 3 maja. Dokument uważa się za pierwszą w Europie i drugą na świecie (po konstytucji amerykańskiej z 1787 roku) ustawę zasadniczą, regulującą ustrój prawny ówczesnej Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Jego celem było usprawnienie funkcjonowania państwa i ratowania jego suwerenności.

Konstytucja miała zapewnić możliwość rozwoju gospodarczego i społecznego kraju.

Konstytucja 3 maja składa się z preambuły i 11 artykułów. Do tej pory ocalały jej trzy rękopisy.

Konstytucja została uchwalona 3 maja 1791 roku i była efektem pracy Sejmu Czteroletniego, obradującego w latach 1788–1792. Idea powstania tego aktu prawnego przejawiała się jednak praktycznie przez cały XVIII wiek, gdy oświeceniowi pisarze domagali się przeprowadzenia głębokich reform politycznych. Krytykowano wówczas m.in. zasadę liberum veto, wolną elekcję i demokrację szlachecką, a także wskazywano na słabość władzy wykonawczej. Polska w tamtym czasie znajdowała się w trudnej sytuacji, była po I rozbiorze i coraz bardziej traciła swą niezależność. Dlatego tak ważne było ustanowienie prawa wzmacniającego jej rolę i morale narodu.

Symbol marzeń o wolności

Nowoczesna ustawa zasadnicza wprowadziła w Rzeczypospolitej ustrój monarchii konstytucyjnej oraz monteskiuszowski trójpodział władzy na wykonawczą – sprawowaną przez króla, ustawodawczą – wykonywaną przez dwuizbowy parlament oraz sądowniczą. Konstytucja zrównała częściowo prawa osobiste mieszczan i szlachty, a także objęła ochroną chłopów, łagodząc nadużycia pańszczyzny. Ważnym krokiem było ograniczenie praw wyborczych gołocie, czyli szlachcie nieposiadającej ziemi. Szlachta była najbardziej podatna na wpływy i łatwa do przekupienia. Przez to dochodziło do wielu patologii życia politycznego szlacheckiej Polski. Ustawa rządowa określała także katolicyzm jako religię panującą.

Konstytucja miała zapewnić możliwość rozwoju gospodarczego i społecznego kraju. Jednak już rok później spotkała się z ostrym sprzeciwem opozycji i spiskiem znanym jako konfederacja targowicka, w ramach której część bogatej szlachty zwróciła się o pomoc do Rosji w celu obalenia nowego ustroju. W wyniku wojny polsko-rosyjskiej z 1792 roku doszło do przegranej Polski i unieważnienia konstytucji. W dalszej perspektywie do kolejnych rozbiorów, przez co nasz kraj na 123 lata zniknął z map Europy.

Mimo że nowe reformy nie zdążyły na dobre wejść w życie i pozwolić na rozwój Polski, w czasie zaborów konstytucja nabrała symbolicznego znaczenia. Stała się wzorem działań na rzecz wolności i niepodległości. Dawała nadzieję i wzmacniała patriotyzm, pokrzepiała serca narodowi bez państwa. Odwoływali się do niej także najwięksi twórcy XIX wieku, jak Mickiewicz czy Matejko. Stanowiła ona dowód ciągłości i tradycji polskiej państwowości.

Święto 3 maja

Święto Narodowe Trzeciego Maja ustanowione zostało już dwa dni po uchwaleniu konstytucji, jednak w trakcie niewoli zostało zakazane. Próby publicznych obchodów w tamtym czasie spotykały się z silnymi represjami. Świętowanie tej daty przywrócone zostało dopiero w 1919 roku, czyli rok po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Organizowano wówczas uroczyste obchody, w których brały udział władze państwowe i samorządowe, jak i wojskowi czy duchowni.

Święto zostało ponownie zabronione przez okupację niemiecką i sowiecką w czasie trwania II wojny światowej. Dodatkowo zniesione i zakazane w okresie PRL. Swoją wartość odzyskało dopiero dzięki ruchowi społecznemu Solidarność, który organizował niezależne, masowe obchody. Ostatecznie od 1990 roku powróciło oficjalnie do kalendarza jako święto narodowe.

Konstytucja 3 maja składa się z preambuły i 11 artykułów. Do tej tej pory ocalały jej trzy rękopisy, które obecnie znajdują się w Archiwum Głównym Akt Dawnych. Możemy na nich znaleźć podpisy marszałków i członków komisji konstytucyjnej. Ponadto uchwałą sejmu z listopada 2020 roku zadecydowano o ustanowieniu roku 2021 rokiem Konstytucji 3 maja.

2 maja – Dzień Flagi Rzeczypospolitej Polskiej – o fladze Polski czytaj w Magazynie Koncept.