Instynkt sztuki. Piękno, zachwyt i ewolucja człowieka – o książce Denisa Duttona

Psychologia ewolucyjna to dziedzina badań, która zaciekawi laików do czasu, aż nie odstraszy ich ilość krytyki, z którą spotykają się jej hipotezy. Historia ewolucji gatunku ludzkiego – zgodnie z założeniami tejże psychologii – ma dostarczać wyjaśnień współczesnych ludzkich zachowań. Według jej przeciwników jest jednak zbyt spekulatywna, a dyskusja ta zahacza o wiele trudnych zagadnień, żeby można było łatwo wyrobić sobie opinię, zwłaszcza że w sporze „kultura kontra natura” prawda wydaje się leżeć gdzieś pomiędzy.

Denis Dutton był profesorem filozofii na uniwersytecie w Canterbury w Nowej Zelandii. W swojej książce opisywał istnienie wrodzonych instynktów, które odpowiadają za równoległe funkcjonowanie sztuki w kulturach na całym świecie. Teza ta wydaje się być zupełnie rozsądna. Już Arystoteles i Hume wiązali artystyczną wrażliwość i działalność człowieka z jego naturą. Mogą tego dowodzić chociażby dzieła sztuki, które przetrwały próbę czasu i są doceniane po tysiącach lat.

Preferencje estetyczne międzykulturowymi cechami ewolucyjnymi

Słynnym przykładem eksperymentu z tej dziedziny są badania dotyczące gustów malarskich ludzi z całego świata, ich efektem miało być stworzenie obrazu, który spodoba się największej liczbie osób. Badania te wykazały powszechną atrakcyjność specyficznej formy krajobrazu – kojarzącej się z czasami, w których mogli żyć nasi pradawni przodkowie. Zaobserwowano już, że węży boją się nawet ptaki, które nie miały z nimi styczności i być może podobne atawizmy występują także u człowieka. Obrazy, które stworzono zgodnie z wynikami badań, nikogo jednak nie zachwyciły. Dutton zaczyna swoją książkę, opisując stan tych dociekań i tłumacząc ich wyniki.

Sztuka przetrwała wszystkie ataki, które kiedykolwiek skierowano w jej kierunku. Jeśli faktycznie byłaby zbędna, artyści nie należeliby do najsłynniejszych ludzi w historii, a estetyczne kryteria nie miałyby zastosowania w życiu codziennym. Badanie ewolucyjnych podstaw zachowań nigdy nie będzie proste ze względu na długotrwałość procesów, dlatego na dowody Duttona też jeszcze długo poczekamy. Jeśli jednak chcemy dowiedzieć się, dlaczego zawieszenie niewiary może być przydatne w życiu codziennym, Instynkt sztuki dostarcza nam prawdopodobnych odpowiedzi.

Instynkt sztuki. Piękno, zachwyt i ewolucja człowieka
Denis Dutton, Copernicus Center Press, 430 stron

Tajemnicze kobiety z obrazów – czytaj w Magazynie Koncept