Straszny dwór – historia słynnej opery

Stanisław Moniuszko to autor wielu wspaniałych pieśni i oper, które zawierały w sobie elementy folklorystyczne oraz były nacechowane narodowo. Jest to jedna z najwybitniejszych postaci polskiego romantyzmu. Nie bez powodu określa się go mianem „ojca polskiej opery narodowej”. W swoich dziełach często wykorzystywał teksty uznanych rodzimych poetów i twórców, takich jak Adam Mickiewicz i Jan Kochanowski.

Libretto a opera

Autorem libretta, do którego Moniuszko zaczął komponować „Straszny dwór” był Jan Chęciński – urodzony w Warszawie pisarz, aktor i reżyser miejscowych teatrów. Współpraca obu Panów nie ograniczyła się zresztą tylko do tego jednego dzieła. Warto przy tej okazji wyjaśnić, że libretto to nic innego jak tekst, który następnie jest wykorzystywany na rzecz oper, musicali, czy baletu. Mogą one oczywiście znacznie różnić się pod względem formy, a także wartości literackiej i scenicznej. Istotne, by owe dzieła były przejrzyste, bez zbędnego wchodzenia w szczegóły, które mogłyby zaburzyć całą koncepcję. Mimo pewnych podobieństw do scenariusza, libretto nie ma większego sensu bez towarzyszącej mu muzyki. Ciekawe jest to, że zazwyczaj to w świadomości ludzi za twórcę danej opery uznaje się wyłącznie kompozytora, a autor libretta jest całkowicie pomijany. Jest to krzywdzące z uwagi na fakt, iż twórcy oper odpowiadający zarówno za warstwę muzyczną jak i tekstową stanowią rzadkość. Najsłynniejszym takim przykładem łączącym oba te aspekty w swoich dziełach był Ryszard Wagner.

Kontekst historyczny

„Straszny dwór” powstawał w latach sześćdziesiątych dziewiętnastego wieku. Stanisław Moniuszko prace nad operą rozpoczął już w 1861 roku, ale nie potrafił go skończyć. Potrzebował natchnienia. Jak to zwykle bywa, scenariusz podesłało mu życie. Będący pod zaborami naród polski postanowił przeciwstawić się rosyjskiemu imperium, rozpoczynając słynne powstanie 22 stycznia 1863 roku. Zryw upadł w roku następnym, co odcisnęło swoje piętno na wielu rodakach jak i na samym autorze. Kompozytor uznał, że Polakom jest potrzebny impuls do działania. Utwór, który podniesie na duchu i da nadzieję na lepsze jutro. W ten oto sposób zrodził się pomysł na „Straszny dwór”, ostatecznie ukończony w 1864 roku.

Kompozytor uznał, że Polakom jest potrzebny impuls do działania. Utwór, który podniesie na duchu i da nadzieję na lepsze jutro.

Akcja

Akcja utworu rozgrywa się w czasach szlacheckich, ukazując polski XVII-wieczny dwór.Bracia Zbigniew i Stefan wracają z wojny.Obronę ojczyzny traktują jako największą świętość. Zgodnie uznają, że służba krajowi to cel nadrzędny prawdziwego mężczyzny, dlatego też, nie powinni zaprzątać sobie głowy innymi, bardziej przyziemnymi sprawami. Jakimi? Takimi jak chociażby małżeństwo i założenie rodziny. Życie weryfikuje ich plany, gdy pewnego razu poznają dwie siostry, w których zakochują się bez pamięci. Mimo różnych zdarzeń na drodze do szczęścia par, historia kończy się szczęśliwym, podwójnym ślubem. W operze występuje mnóstwo odniesień do polskiej kultury, sarmackiej tradycji i folkloru. Szczególne wrażenie robi mazur wykonywany pod koniec spektaklu.

Niezadowolona cenzura

Premiera opery miała miejsce 28 września 1865 roku w Operze Warszawskiej. Została ona przyjęta bardzo pozytywnie, czemu wyraz dawała głośno klaszcząca publika. Nie dziwi więc, że zamieszaniem tym zainteresował się rosyjski zaborca, który zakazał wystawiania dzieła zaledwie po trzech zorganizowanych spektaklach. Nacechowany wątkami narodowymi utwór w oczach cenzorów stanowił zbyt duże zagrożenie. Zaborcy wciąż mieli w pamięci powstanie styczniowe. Niestety, sam autor nie doczekał kolejnych inscenizacji. Zmarł w 1872 roku, a „Straszny dwór” zaczął być pokazywany, najpierw w okrojonej formie, dopiero kilka lat później. Z czasem zyskał renomę w całej Europie i był wystawiany w całej Europie. W 1936 roku powstał w naszym kraju film na podstawie opery w reżyserii Leonarda Buczkowskiego.

Nacechowany wątkami narodowymi utwór w oczach cenzorów stanowił zbyt duże zagrożenie.

Wielkie dziedzictwo

Nie bez powodu „Straszny dwór” uznawany jest za jedno z najwybitniejszych dzieł nie tylko w dorobku samego autora, ale i polskiej kultury w ogóle. Geneza jego powstania, kontekst historyczny jak i sama wartość artystyczna dzieła sprawiają, że mamy do czynienia z jednym z największych skarbów narodowych. Opera, która w sposób przejrzysty i częstokroć komediowy, ukazuje tak istotne wartości jak honor, rodzina i ojczyzna. To wszystko sprawia, że dwór ten straszny jest wyłącznie z nazwy.