Zew przygody – wpływ koncepcji bohatera o tysiącu twarzy na współczesną kulturę

Wiele spośród kulturowych motywów, które znamy od dziecka, obecne jest w różnych kulturach świata. Łączą one konkretny region, jak również są obecne w opowieściach przekazywanych sobie w zupełnie odmiennych kręgach cywilizacyjnych. 

Pewien amerykański mitoznawca, Joseph Campbell (1904-1987) zauważył tę zależność, opisał ją i stworzył teorię monomitu – wspólnej struktury najstarszych mitów funkcjonujących na całym świecie. Opisał ją w niezwykłym dziele z zakresu mitologii porównawczej pt. „Bohater o tysiącu twarzy”.

Pierwszy raz o Campbellu usłyszałam jedząc obiad w domu rodzinnym, podczas którego jeden z członków mojej rodziny oglądał stację typu viasat history – czyli coś co zalecam omijać szerokim łukiem. Nadawano wówczas program, gdzie szukano porównań między teorią Campbella a oryginalną trylogią „Gwiezdnych wojen”. Ze względu na to, że przeżywałam wówczas wielką fascynację gwiezdną baśnią Lucasa, niesamowicie zaciekawiło mnie to, co słyszałam. Powiązanie jednego z najbardziej znanych elementów popkultury ze światem przedwiecznych legend brzmi wszakże niesamowicie!

ARCHETYP BOHATERA

Bohatera spotykamy w zwyczajnym świecie, jako osobę nieświadomą swojego przeznaczenia. W pewnym momencie zostaje wezwany przez siły nadprzyrodzone albo związane ze światem magicznym. Staje więc przed wyborem, czy odpowiedzieć na wezwanie przygody, czy też pozostać na swoim miejscu. Jeśli odpowie, czekać go będą liczne próby, w których wspierać go będą „mistyczni opiekunowie”. Jeżeli bohater przejdzie wszystkie próby pomyślnie, będzie mógł sięgnąć po „ostateczny dar” – w zależności od historii może być nim wiedza lub wyjątkowa moc. Element ten wiąże się z całościowym samopoznaniem bohatera i świadomością swojej tożsamości. Następnie bohater ponownie staje przed wyborem: może wrócić do zwyczajnego świata lub pozostać w świecie nadprzyrodzonym. Ewentualny powrót łączy się z kolejnymi wyzwaniami, które rozwijają naszą postać. Gdy podróż się kończy, bohater może stać się mistrzem obojga światów – pokonał wszakże przeciwności świata nadprzyrodzonego i  ludzkiego. Jego moc może zostać wykorzystana do pomocy światu zwyczajnemu. W międzyczasie podczas obu podróży może pojawić się wątek księżniczki lub po prostu kobiety wyższego stanu, którą bohater musi uratować, a sama relacja najczęściej kończy się stałym związkiem.

Według Campbella nie wszystkie elementy tego schematu muszą być obecne. W starych dziełach możemy je z kolei odnaleźć w micie o Orfeuszu i Eurydyce, Prometeuszu, egipskim Ozyrysie, sumeryjskim eposie o Gilgameszu, historii Mojżesza czy Mahometa. 

BOHATER WSPÓŁCZESNY

Motyw biednego bohatera, który okazuje się być nagle zbawcą świata lub osobą odpowiedzialną za jego uratowanie znamy od zawsze. Archetyp amerykańskiego snu – od pucybuta do milionera – jest chyba najbardziej znamiennym dla XX wieku jego odzwierciedleniem. Poza tym obecny jest on w bajkach takich jak Aladyn, Król Lew czy Piękna i Bestia. Główny bohater jednej z najpopularniejszych książek przełomu XX i XXI wieku, Harry Potter, jest przykładem osiągnięcia sukcesu od kłopotliwego startu, który nadal wywiera znaczący wpływ na umysły, i to nie tylko nie tylko młodszej części społeczeństwa. Teoria Campbella wykorzystywana miała być również podczas tworzenia filmu Kubricka „2001: A space odyssey”.  Tolkienowskie uniwersum Śródziemia pełne jest takich postaci – Bilbo i Frodo Bagginsowie to świetne przykłady bohaterów, które odpowiedziały na przygodę i wyruszyły w podróż, która na zawsze zmieniła ich życie. 

WIECZNY MIT

Choć mity kojarzymy raczej ze starymi cywilizacjami, to nie należą one wyłącznie do przeszłości – nasza kultura i opowieści, które tworzymy, są również rodzajem mitów, które mają spełniać w naszym życiu i społeczeństwie określone funkcje. Mit to nasza kulturalna reakcja na otaczający nasz świat i nasze marzenie, które próbujemy pokazać innym i przekazać potomnym

Serdecznie zachęcam Was do zapoznania się z dziełem Josepha Campbella i poszukiwanie elementów jego naukowej teorii w świecie współczesnej kultury, nie tylko oglądając kolejne filmy z gwiezdnej sagi.