Stracone nadzieje

W nocy z 29 na 30 listopada rozpoczęło się powstanie listopadowe, które odcisnęło znaczny ślad na świadomości kolejnych pokoleń, na literaturze i sztuce. Powstanie to przez lata stanowiło traumę dla jego uczestników – zakończyło się bowiem przegraną. W artykule chciałabym przybliżyć powody jego niepowodzeń oraz skutki, które sprowadziły na ludność.

Bunt podchorążych 

Po zakończeniu epopei Napoleońskiej, podczas odbywającego się w 1815 roku kongresu w Wiedniu, decydenci ówczesnego świata wypracowali ład polityczny, który trwać miał przez najbliższe dekady (z licznymi zmianami). Objął on także ziemie polskie – powstało między innymi Królestwo Polskie z własną konstytucją i sejmem, a także carem Rosji jako królem Polski. Był to czas wielu reform i nadziei, jednak coraz częstsze nadużycia wobec, i tak już niewielkiej, autonomii państwa wywoływały coraz to większą frustrację wśród elit politycznych i intelektualnych Królestwa. 

Zaczęła rosnąć liczba tajnych organizacji – zarówno wśród studentów, jak i w armii. Snuły one plany o zbrojnym powstaniu i zrzuceniu rosyjskiej kontroli. Rewolucja lipcowa we Francji i powstanie w Belgii stanowiły dla spiskowców przykłady zrywów zakończonych sukcesem, stali się więc oni bardziej ośmieleni w swoich planach.

Finalnie, grupa kilku podchorążych pod dowództwem Piotra Wysockiego postanowiła przygotować akcję, w wyniku której pojmany miał zostać książę Konstanty, brat cara zarządzający armią. W związku z tym w ostatnich dniach listopada przeprowadzono atak na Belweder, a po niepowodzeniu akcji postanowiono zdobyć inne ważne punkty w Warszawie. Tak zaczęło się powstanie listopadowe.

Elity Królestwa początkowo były niechętne inicjatywie podchorążych i zamieszaniu, które wprowadzili. Próbowano załagodzić sytuację wysyłając do cara misje dyplomatyczne, imperator jednak pozostał nieustępliwy i zamierzał wyciągnąć konsekwencję w związku z powstaniem, jednocześnie nakazując jego jak najszybsze zakończenie. Po niepowodzeniach tych przedsięwzięć, wraz z końcem stycznia uchwalono detronizację cara, co przekreśliło szanse na dalsze negocjacje oraz zmusiło zachowawczych polityków do współpracy ze zwolennikami zrywu. 

Walka z gigantem 

Dysproporcje pomiędzy liczebnością i wyposażeniem polskiej armii w porównaniu z rosyjską potęgą wydają się przesądzać od początku o szybkim zwycięstwie Rosjan – od początku powstania udawało się pokonywać ich w wielu bitwach. Szczególne zasługi przypisuje się wybitnym strategom takim jak Ignacy Prądzyński, mężczyznom którzy poprowadzili wojsko do zwycięstwa. Błędy strategiczne, opieszałość i brak szerszej wizji oraz wiary w zwycięstwo, którymi charakteryzowali się dowódcy powstania, niweczyły jednak te sukcesy. Dobitnym tego przykładem jest klęska w bitwie pod Ostrołęką, która otworzyła wojskom rosyjskim drogę na Warszawę. Nieudolność dowódców powstania została uwieczniona zarówno w literaturze (Kordian Juliusza Słowackiego) jak również w krążącej przez lata rymowance – „Chłop nas zdradził, skrzynka przyskrzyniła, kruk oko wydziobał, ryba zatopiła.”

Po upadku

Po zdobyciu Warszawy przez Rosjan i ostatnich potyczkach, w Królestwie Kongresowym rozpoczął się czas wzmożonych represji i prześladowań zwany „nocą paskiewiczowską” od nazwiska Iwana Paskiewicza – dowódcy rosyjskich oddziałów w powstaniu. Został on mianowany przez cara namiestnikiem Królestwa, co zważywszy na jego udział w tłumieniu powstania, było szczególnie upokarzające.

Powstanie było pełne straconych szans i nadziei. Przewaga prywatnych interesów nad sprawą ojczyzny, porywczość, tchórzostwo to tylko jedne z wielu przyczyn upadku tego przedsięwzięcia. Echa poczucia krzywdy związanej z powstaniem na zawsze uwieczniła literatura i sztuka, a opowieści o bohaterskich czynach niektórych powstańców pozostały żywe w pamięci przyszłych pokoleń.