Pożerając własne myśli – ruminacje w zaburzeniach odżywiania

„Dlaczego z niczym sobie nie radzę?”, „Dlaczego po prostu nie potrafię schudnąć?” – te i podobne negatywne myśli są określane w psychologii mianem ruminacji.

Ruminacje charakteryzują się uporczywym, powtarzającym się przetwarzaniem negatywnych treści.

Kiedy człowiek doświadcza nadmiernego stresu, może odpowiedzieć na ten stan na różne sposoby.

Ruminacje charakteryzują się uporczywym, powtarzającym się przetwarzaniem negatywnych treści. Co ciekawe, termin ten pojawia się też w nomenklaturze medycznej, gdzie oznacza cofanie do jamy ustnej niedawno spożytego pokarmu, jego ponowne przeżuwanie i połykanie. W psychologii nie istnieje jedna definicja ruminacji. Najczęściej określane są one jako zbiór świadomych myśli, skupionych wokół jednego tematu, które pojawiają się nawet przy braku sygnałów zewnętrznych je wzbudzających. Ruminacje są niezamierzone i trudne do wyelimowania, co może skutkować zdominowaniem życia psychicznego jednostki przez powracające myśli. Tak jak ruminowanie w sensie medycznym oznacza ponowne przeżucie częściowo strawionego już pokarmu, tak ruminowanie w sensie psychologicznym może być rozumiane jako nieustanne „przeżuwanie” i ponowne „połykanie” własnych, negatywnych myśli.

Ruminacje i zaburzenia odżywiania łączy dwustronna zależność – z jednej strony ruminowanie przyczynia się do nasilenia zaburzeń odżywiania, z drugiej nasilone symptomy zaburzeń odżywiania prowadzą do wzrostu częstości ruminowania. Związek między ruminowaniem i zaburzeniami odżywiania można więc porównać do samonapędzającego się błędnego koła.

Kiedy tracisz kontrolę – krótka charakterystyka bulimii i zaburzenia z napadami objadania się

Zaburzenia odżywiania to schorzenia o podłożu psychologicznym, charakteryzujące się nieprawidłowymi zachowaniami żywieniowymi i/lub kontrolą masy ciała. Trzy główne zaburzenia z tej grupy to: jadłowstręt psychiczny (anorexia nervosa), żarłoczność psychiczna (bulimia nervosa) oraz zaburzenia z napadami objadania się (binge eating disorder, BED).

Żarłoczność psychiczna charakteryzuje się epizodami niekontrolowanego objadania się, po których podejmowane są nieadaptacyjne zachowania kompensacyjne mające na celu zapobieganie przybieraniu na wadze. Obejmują one prowokowanie wymiotów, nadużywanie leków przeczyszczających lub moczopędnych, stosowanie głodówek lub nadmierne ćwiczenia fizyczne. Zachowania te wzbudzane są negatywną samooceną związaną z wagą, sylwetką i wyglądem zewnętrznym. Rozpowszechnienie bulimii w populacji wynosi około 1,1–4,2%, głównie wśród kobiet i dziewcząt, które stosowały restrykcyjne diety i ćwiczenia.

Kompulsywne objadanie się oprócz bycia symptomem zaburzeń odżywienia stanowiło też podstawę do wyróżnienia oddzielnej jednostki chorobowej – BED (binge eating disorder). Jej rozpowszechnienie w populacji wynosi około 3,5% wśród kobiet i 2% wśród mężczyzn. W BED występują nawracające epizody objadania się, które charakteryzują się brakiem kontroli i spożywaniem znacznej ilości pożywienia. Z powodu przyjmowania dużej liczby kilokalorii i braku mechanizmów kompensacyjnych osoby cierpiące na BED zmagają się zazwyczaj z nadwagą lub otyłością.

Zarówno w bulimii, jak i BED pojawiają się niekontrolowane epizody spożywania dużej liczby pokarmów, jednak w drugim przypadku osoba przyjmuje około połowy kilokalorii mniej niż podczas napadu w bulimii. W BED osoba chora nie podejmuje też zachowań kompensacyjnych. Waga osób cierpiących na bulimię oscyluje zazwyczaj wokół normy (może pojawić się też lekka nadwaga), podczas gdy osoby chore na BED zmagają się zazwyczaj z nadmiarem kilogramów. Różnice występują także w postrzeganiu własnego ciała; w bulimii chorzy są nadmiernie zaabsorbowani swoją wagą, natomiast w BED myśli te nie są tak uporczywe. Istotne jest także odczuwanie strachu przed wzrostem wagi, który występuje tylko w bulimii.

Przeżute myśli przełknąć jeszcze trudniej – czym jest ruminacja, dlaczego ruminujemy i co nam to daje?

Kiedy człowiek doświadcza nadmiernego stresu, może odpowiedzieć na ten stan na różne sposoby: odrzucając myśli o tym, jak się czuje, podejmując aktywne działania, by polepszyć swój nastrój, zwracając się o pomoc do bliskiej osoby lub ruminując. Jedna z ważniejszych koncepcji teoretycznych dotyczących ruminacji, stworzona przez Martina i Tessera (1996), mówi, że pojawiają się one w efekcie zaburzenia działania celowego, kiedy następuje duża rozbieżność między dążeniem do realizacji owego celu a oczekiwaniami działającego podmiotu. Ruminowanie może przyczyniać się do wzrostu skuteczności działań i osiągania celów w ten sposób, że powoduje weryfikację i ewentualne przebudowanie ich struktury, a także energetyzuje proces działania poprzez podtrzymywanie motywacji, jednak jest to mało popularny wśród naukowców pogląd. Przez większość autorów jest ona postrzegana przede wszystkim jako przykład nieadaptacyjnej formy autorefleksji.

Błędne koło ruminowania w bulimii i zaburzeniach z objadaniem się

Warto przyjrzeć się temu, jak ruminowanie przejawia się w konkretnych jednostkach diagnostycznych: żarłoczności psychicznej i zaburzeniach z objadaniem się. Harrell i Jackson (2008) w raporcie ze swoich badań donoszą, że kobiety, które częściej angażują się w zaburzone zachowania żywieniowe, są także bardziej skupione na sobie oraz częściej angażują się w ruminacje dotyczące ich samych. W ich przypadku ruminowanie stanowiło mediator między dwoma istotnymi zachowaniami obecnymi w bulimii: objadaniem się oraz powstrzymywaniem się od jedzenia a występowaniem depresyjnego nastroju.

Podobnie w badaniach podłużnych wykazano, że ruminowanie przyczynia się do niewłaściwych zachowań żywieniowych oraz jest predyktorem objawów depresji i bulimii u młodych kobiet. Ruminowanie prowadziło do zwiększenia objawów bulimii, a zachowania kompensacyjne mu towarzyszące pełniły rolę swoistej ucieczki od natrętnych myśli skupionych na niezadowoleniu ze swojego ciała.

Ruminowanie stanowi jeden ze spontanicznych sposobów regulacji emocji wśród osób z zaburzeniami odżywiania, w szczególności tych chorujących na anoreksję i bulimię. W badaniach Naumann i współpracowników (2015) osoby te częściej angażowały się w ruminowanie lub tłumienie uczuć w celu zniwelowania negatywnego stanu emocjonalnego, podczas gdy grupa kontrolna częściej akceptowała wywołany obniżony nastrój. Osoby z bulimią i anoreksją mają wzmożoną tendencję do nieakceptowania swoich stanów wewnętrznych i ruminowania o stresujących doświadczeniach. W innych badaniach wykazano, iż ruminowanie pogłębia odczuwane niezadowolenia z ciała; ten wskaźnik jak i długotrwałe utrzymywanie się zaburzenia może wynikać z dysfunkcji mechanizmów regulujących emocje, a w szczególności z korzystania ze strategii dezadaptacyjnych (w tym z ruminowania).

Badania Sitnikov (2014) wykazały, że kobiety chore na BED, w porównaniu do kobiet zdrowych, częściej angażują się w ruminowanie w postaci rozpamiętywania, jednocześnie mając również wyższe oczekiwania, że jedzenie może być ukojeniem dla ich emocji. W tej grupie można było również zaobserwować zachowania o charakterze błędnego koła: im bardziej intensywne było ruminowanie, tym częściej pojawiały się niekontrolowane napady jedzenia.

Podsumowanie

Ruminacje mają znaczący wpływ na psychopatologię zaburzeń odżywiania. Ruminowanie przyczynia się do utrzymywania niewłaściwych zachowań żywieniowych (np. w BED). Osoby zmagające się z zaburzeniami odżywiania mają problemy z kontrolowaniem emocji, a ruminowanie to jedna z dezadaptacyjnych metod, którą stosują do ich regulowania.

Ruminacja działa wyniszczająco na zasoby poznawcze jednostki, sięgając do tych odpowiedzialnych za poczucie kontroli i redukując je, co zwrotnie powoduje, że osoby z zaburzeniami odżywiania nie radzą sobie z wtórnie występującymi problemami (np. kontrolowaniem jedzenia w bulimii). Nawracające myśli stają się przytłaczające, co zamyka je w błędnym kole.

Jeżeli zauważysz u siebie tendencje do destruktywnego ruminowania, warto zwrócić się po profesjonalną pomoc.

Anna Wilusz, Alicja Walczak

———–

Literatura cytowana:

Butcher, J.N., Hooley, J.M., Mineka, S. (2017). Psychologia zaburzeń. Sopot: GWP.

Harrell, Z. A. T., Jackson, B. (2008). Thinking Fat and Feeling Blue: Eating Behaviors, Ruminative Coping, and Depressive Symptoms in College Women. Sex Roles, 58(9), 658-665. DOI: 10.1007/s11199-007-9388-9.

Martin, L.L., Tesser, A. (1996). Some Ruminative Thoughts. W: R. S. Wyer, Jr. (red.), Advances in Social Cognitition, Volume IX (s. 1-47). Mahwah, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers.

Naumann, E., Tuschen-Caffier, B., Voderholzer, U., Schäfer, J., & Svaldi, J. (2016). Effects of emotional acceptance and rumination on media-induced body dissatisfaction in anorexia and bulimia nervosa. Journal of Psychiatric Research, 82, 119–125. http://dx.doi.org/10.1016/j.jpsychires.2016.07.021.

Sitnikov, L. (2014). Emotion Regulation Strategies in Binge Eating Disorder: Rumination, Distress Tolerance, and Expectancies for Eating. Graduate College Dissertations and Theses, 499.