Grudniowe recenzje

Czas na porcję grudniowych recenzji. Tym razem Mateusz poleca Wam dwa filmy i książkę.

Filmowa nowość

Kurier Francuski z Liberty, Kansas Evening Sun

reż. Wes Anderson, prod. Niemcy/USA, 108 min

Wes Anderson to twórca, który wyrobił sobie niezwykle silną markę i łatwo zapomnieć, że zajęło mu to tak naprawdę kilkanaście lat, a przynajmniej patrząc z dzisiejszej perspektywy, lata po tym jak za pomocą Grand Budapest Hotel pokazał, do jak szerokiej publiczności mogą przemówić jego nietypowe opowieści.

Bywa on obecnie porównywany do Woody’ego Allena, który niegdyś przez kilka dekad wracał co chwila z nowym dziełem w niepodrabialnym stylu. Anderson kręci jednak filmy o wiele rzadziej, a ich stylistyka jest do siebie na tyle zbliżona, że trudno wyobrazić sobie, aby mogło mu służyć sygnowanie jednej czy nawet dwóch premier każdego roku, jak przez długi czas robił Allen. Wydaje się jednak, że podejście Andersona powoli ewoluuje. Odkąd przeprowadził się do Paryża, już same tytuły jego filmów stały się bardziej europejskie.

Największa różnica dotyczy jednak kwestii formalnych. Kurier Francuski to nowe apogeum zabawy formą przez Andersona. Sam format filmu zmienia się wielokrotnie i to czasami w tej samej scenie. Autor żongluje także kolorytem, a część sekwencji jest animowana. Konstrukcja opowieści jest szczególnie skomplikowana, pełna zwrotów i dygresji. Ich liczba jest spotęgowana w związku z faktem, że film stanowi zbiór czterech opowieści, odpowiadających artykułom z ważnego wydania tytułowego francuskiego dodatku do amerykańskiej gazety z Kansas. W każdym z nich pojawia się redaktor gazety Arthur Howitzer Jr. (Bill Murray), a reszta bohaterów się zmienia.

W pierwszej opowieści-artykule dziennikarz Herbsaint Sazerac (Owen Wilson) opowiada o fikcyjnym mieście Ennui, w którym toczy się akcja filmu.

Druga opowieść, najciekawsza, opowiada o zamkniętym w zakładzie psychiatrycznym malarzu Mosesie Rosenthalerze (Benicio del Toro), który pod wpływem strażniczki Simone (Léa Seydoux) zaczyna aktywnie tworzyć, co próbują wykorzystać marszandzi, kreując duże oczekiwanie na jego najnowsze dzieło.

Następna historia dotyczy protestu studentów, na którego czele staje czarujący Zeffirelli (Timothée Chalamet), a który relacjonuje Lucinda Krementz (Frances McDormand), nie potrafiąca pozostać bezstronną.

Ostatnia miniatura ma dotyczyć szefa kuchni na posterunku policji, wkrótce jednak staje się relacją z intrygi kryminalnej, ku uciesze autora artykułu Roebucka Wrighta (Jeffrey Wright). Galeria barwnych postaci, które się pojawiają w całym filmie, jest przy tym o wiele, wiele dłuższa.

Anderson wsiąkł wyjątkowo głęboko w świat swoich ulubionych dzieł i autorów. Opublikował listę 32 filmów, głównie powojennych i europejskich, które tym razem posłużyły mu za inspiracje. Oprócz tego zakończył film listą nazwisk dziennikarzy z „New Yorkera”, którym zadedykował film – sam magazyn to główny wzór dla fikcyjnej publikacji Andersona.

Jak w przypadku każdej filmowej antologii widzowie w różny sposób odbiorą poszczególne rozdziały i mogą uznać film za nierówny. Być może zostaną jednak sprowokowani do dyskusji i zgłębienia inspiracji Andersona, który sam wydaje się szczególnie gotowy do dialogu z kulturą.

Filmowa nowość

Spencer

reż. Pablo Larraín, prod. Niemcy/USA/Wielka Brytania/Chile, 116 min

Produkcje o brytyjskiej rodzinie królewskiej powstają regularnie i może się wydawać, że dla jednej widowni. Ponieważ za kanałem La Manche faktycznie panuje monarchia z wysokim poparciem społecznym, większość produkcji na jej temat będzie koronie bezpiecznie przychylna, na oko w podobnym stopniu jak poddani. Dlatego gdy na ekrany wchodzi film o Dianie Spencer, szczególnie popularnym członku rodziny królewskiej, są powody, aby część widowni oczekiwała nowej dawki dwornego eskapizmu, a inna była nią z góry niezainteresowana.

Nowy film Pabla Larraína nie jest wolny od mitów i sentymentów, które królują także w eksporcie, ale nie wpisuje się w ramy, których można się spodziewać.

Larraín nakręcił już wcześniej film o stylowej kobiecie wżenionej do świata władzy, także ograniczony do kluczowych kilku dni z jej życia – Jackie. Ten okazał się jednak wysiloną rekonstrukcją nieodświeżającą naszego spojrzenia na jedno z najbardziej medialnych wydarzeń epoki.

Spencer wygląda w tym kontekście jak kolejne studium tego samego tematu, tylko że o wiele bardziej udane. Gdy na początku filmu Diana samotnie błądzi, poszukując królewskiej posiadłości, odrealniony ton jest zgodny z tym, co sugeruje epigraf otwierający film – baśń zrodzoną z tragedii. Wraz z przybyciem Diany do posiadłości ton staje się klaustrofobiczny, a potęgują go kompozycje Jonny’ego Greenwooda, twórcy muzyki m.in. do Aż poleje się krew, które przechodzą od orkiestralnego brzemienia we free jazzowe.

Zimna zabytkowa posiadłość jest miejscem, w którym rodzina królewska obchodzi święta Bożego Narodzenia. Tymczasem Diana z trudem stawia się na posiłki i spotkania, jak nakazuje protokół. W trakcie czuje się stale obserwowana, a na koniec, ze względu na bulimię, zwraca posiłki. Jej relacja z mężem Karolem (Jack Farthing) jest bardzo chłodna i sprowadza się do wymiany krótkich zdań, a oprócz dwójki wesołych synów pary cała rodzina wydaje się zupełnie upiorna. Dodatkowo presję na Dianę wywiera emerytowany major (Timothy Spall), zdeterminowany, aby ustawić ją pionu. Jej rozterki są obrazowane poprzez halucynacje, a oprócz bulimii skutkują także samookaleczaniem.

Oczywiście księżna Walii w pewnym momencie znajduje nową siłę i nadzieję, ale film dociera do tego punktu w dosyć niespodziewanym stylu. Z bardziej tradycyjnymi produkcjami o zbliżonej tematyce łączy go dosadne aktorstwo Spalla, Stewart czy Seana Harrisa w roli przyjaznego księżnej kucharza, które przypomina nam, że nadchodzą gale nagród; tym razem uwagi nie odwraca nadmiar charakteryzacji i role mają w sobie nieco swobody.

Rzecz jasna film nie odcina się zupełnie od popularnych sentymentów, bo przecież zgłębia sytuację, którą wystarczająco długo żyła prasa i publika. Przy tym nie brakuje w nim fałszywych nut, ale ostatecznie jest to samodzielna opowieść opowiedziana w zaskakująco świeży sposób.

Książka

Dziennik szalonego starca

Jun’ichirō Tanizaki, PIW, 220 s.

Jun’ichirō Tanizaki to jeden z najważniejszych japońskich pisarzy zeszłego wieku, a Dziennik szalonego starca to jedno z jego ostatnich dzieł. Jak sugeruje tytuł, wpisuje się ono w popularny nurt prywatnych zapisków fikcyjnej postaci. Ich narratorem i zarazem najważniejszym bohaterem jest 75-letni mężczyzna, którego stan zdrowia od kilku lat nie jest najlepszy i znacznie pogarsza się na początku powieści. Tym samym mężczyzna musi zmierzyć się z myślą o śmierci, ale powoduje to u niego nową obsesję, zupełnie ze śmiercią niezwiązaną. Fiksuje się on na punkcie młodej, atrakcyjnej synowej Satsuko, marzy o jej pocałunku i ekscytuje się na jej widok. Satsuko jest nieco samolubna i arogancka, dlatego początkowo próbuje wykorzystać tę sytuację dla własnej korzyści finansowej, ale ma ona swoje granice.

Początkowo może się wydawać, że powieść opowiada po prostu o fiksacjach seksualnych, których trudno nie uznać za szalone i nie na miejscu. Równolegle z ich dokładnym opisem otrzymujemy także opis stanu zdrowia starca i jego leczenia, włącznie z dawkami leków, co do których ma on już wiedzę specjalistyczną. Tym samym otrzymujemy bardzo dokładne studium ostatnich lat życia człowieka. Same fiksacje przybierają z czasem metafizyczny wymiar, gdy Satsuko zaczyna w pewien sposób łączyć się w umyśle mężczyzny z postacią Buddy. Ostatecznie zostają one rozpoznane przez lekarza jako znana medycynie reakcja na postępującą chorobę.

Najciekawszy wymiar opowieści wyjaśnia się dopiero na jej końcu. Bohater wyrusza w podróż w poszukiwaniu dla siebie miejsca pochówku, projektuje także swój nagrobek. Poznajemy wtedy japońskie podejście do śmierci i życia pozagrobowego. Koniec życia i pustka, których spodziewa się mężczyzna, dają mu nową odwagę i chociaż wykraczają poza normę, pozwalają mu się pogodzić ze śmiercią i ostatecznie stanowią – co prawda ekscentryczny – ale zrozumiały element ludzkiego doświadczenia.