Dzień Górnika – Barbórka kiedyś i dziś

To tradycyjne święto górnicze, które jest celebrowane nie tylko przez górników, lecz również inne osoby wykonujące zawody związane z wydobyciem paliw kopalnych.

W 2018 r. obchody barbórki zostały wpisane na listę Dziedzictwa Niematerialnego UNESCO.

Barbara znalazła schronienie w podziemnej pieczarze. Właśnie dlatego została wybrana patronką osób pracujących pod ziemią.

Historia św. Barbary – patronki górników

Jedna z legend głosi, że Barbara żyła na przełomie III i IV w. Pochodziła z pogańskiej rodziny zamieszkałej na terenie dzisiejszego Libanu. Ojciec wysłał ją na naukę do Nikomedii (dzisiejsza Turcja), gdzie z czasem przyjęła chrześcijaństwo. Zmiana wiary nie spodobała się jej ojcu, dlatego postanowił on uwięzić córkę.

Barbarze udało się jednak uciec. Podczas ucieczki modliła się do Boga o ratunek. Jej prośby zostały wysłuchane, ponieważ znalazła schronienie w podziemnej pieczarze. Właśnie dlatego została wybrana patronką osób pracujących pod ziemią. Jednak mimo schronienia Barbara została schwytana i skazana na śmierć przez ścięcie. Za tę zbrodnię jej ojciec został ponoć rażony piorunem. Przez to zdarzenie Barbara została uznana także za patronkę niespodziewanej śmierci.

Początki barbórki w Polsce

Kult św. Barbary dotarł na ziemie polskie już w średniowieczu. Barbórka, rozumiana jako święto górników, pojawiła się w Polsce dopiero w XVIII w. Początkowo miała ona charakter wyłącznie religijny. Górnicy spotykali się w mundurach na uroczystą mszę świętą. Z reguły nabożeństwo było odprawiane na terenie samej kopalni przy figurze św. Barbary. Pierwsze ceremonie związane z tym świętem miały miejsce w okręgu wydobycia rud ołowiowo-srebrowych w Tarnowskich Górach.

Dodatkowo od XIX w., po zakończonej mszy, górnicy przy akompaniamencie orkiestry odbywali uroczysty marsz ulicami miasta oraz przez teren kopalni. Swoją trasę kończyli przed siedzibą dyrekcji zakładu kopalni, gdzie na zakończenie obchodów odbywała się uroczysta akademia. Był to czas, w którym przełożeni składali górnikom podziękowania za ich ciężką pracę w niebezpiecznych i trudnych warunkach oraz wkład w rozwój samej kopalni i gospodarki kraju. Warto pamiętać o tym, że na przestrzeni lat władze PRL wprowadziły bardziej świecki charakter obchodów barbórki.

Jak dziś obchodzimy święto górników?

Obchody barbórki rozpoczyna poranna, uroczysta msza święta w kościele lub cechowni (część kopalni, gdzie górnicy gromadzą się przed zjazdem w dół i po powrocie na powierzchnię). Po mszy następuje przemarsz orkiestry górniczej dzielnicami miasta zamieszkałymi przez górników. Jedna z najsłynniejszych parad górniczych w Polsce przechodzi przez katowickie osiedle Nikiszowiec.

Organizowane są również uroczyste akademie, spotkania, koncerty, podczas których wyróżnia się i odznacza zasłużonych górników. Od lat 80. XX w. wprowadzono także zwyczaj uczestnictwa w tzw. karczmach piwnych. To wydarzenie, w którym biorą udział tylko mężczyźni, ubrani w tradycyjne, górnicze mundury. Zwyczaj ten przywędrował do Polski z Austrii. Podczas tych spotkań górnicy rywalizują ze sobą w różnych konkurencjach, prowadzonych na wesoło, przeplatanych śpiewem oraz zabawą. Tradycją jest, że podczas biesiad Lis Major (zasłużony górnik z przypiętą lisią kitą) pasuje młodych górników do wykonywania zawodu.

Symbolika górnicza

Górnicy świętują barbórkę ubrani w tradycyjny mundur z charakterystycznym nakryciem głowy (tzw. czako). Pióropusze przy czako także mają swoje znaczenie. Zielony noszą generalni dyrektorzy, biały technicy górniczy, czarny górnicy dołowi, a czerwony orkiestra górnicza.

Wzór munduru wywodzi się z niemieckiego Zagłębia Ruhry. Na mundurze znajduje się godło przedstawiające dwa skrzyżowane narzędzia: perlik (młot) i żelazko (krótki kilof). Barwami górniczymi są czerń (symbol podziemi) i zieleń (symbol natury i tego, co jest na ziemi). Ważnym symbolem górniczym jest także lisia kita. Dawniej służyła ona górnikom do ocierania twarzy lub jako podkładka pod kolana podczas ciężkiej pracy kilofem.